old grey place?

Tá an fhoirm Ghaeilge seo éiginnte.

Is cosúil gurb í an aidiacht Bhéarla old atá sa chéad mhír agus nach réadú ar eilimint de chuid an logainm Ghaeilge atá ann (cf. bf Seandaróg (#28859)). Tá an t-aicmitheoir féin doiléir, áfach. Tugann an fhianaise stairiúil /liəx/ in iúl tríd síos: féach 1655 ‘-leagh’, 1659 ‘-[l]eaghe’, 1838 ‘-Liagh’ agus go háirithe an dá fhoirm viva voce san Ainmleabhar, 1838 ‘Liach’, 1838 ‘Leeagh’. Forbairt rialta air sin atá in 2006 /-ˈliː/, /-ˈleː/.

Is ann do liath mar aicmitheoir i ndornán logainmneacha sa chiall “grey place” (cf. www.dil.ie s.v. liath II (c)): díobh seo is é par Liath Mhancháin (#2034) in iarthar Chontae Uíbh Fhailí an sampla is mó le rá (‘Liath Manchain’ ag na Ceithre Mháistrí faoin mbliain 645AD). Cf. bf Srath na Liath (#28103) i gClár Maí Locha; cf. freisin an nóta faoi leagan fada bf An Inse (#28208) i Ráth Easpaig. Féach freisin an fuaimniú áitiúil 1991 /liək/, /liːç/ faoi bf Liath (< Liath Mór Mochaomhóg) (#47322) i dTiobraid Árann (pléite ag Ó Cearbhaill in Logainmneacha na hÉireann II 152). Is mór idir seo agus an fhianaise faoi bf Leagh (#28857) i gCill Uisean, 6km soir uaidh seo, agus ó tharla gur mheas an Donnabhánach gurbh ionann bunús don dá logainm níor mhiste an dara ceann a phlé anseo freisin.

Taispeánann an fhianaise stairiúil faoi bf Leagh (#28857), par. Chill Uisean, réadú soiléir ar leamhach “place of elm-trees” sa 16ú agus sa 17ú haois, e.g. 1563 ‘Laawghe’, 1563 ‘Leaugh’, 1619 ‘Luagh’ < ~/lʹəux/ na Gaeilge. Nuair a tháinig an litriú ‘Leagh’ chun solais ag deireadh an 17ú haois, mar sin, is léir nach /liəx/ a bhí á chur in iúl an chéad lá ach foghrú ar nós ~/ljɑx/, forbairt ar fhoirmeacha béarlaithe an 16ú is an 17ú haois (cf. 1655 ‘Leogh’ roimhe sin). Ní mór idir sin agus fuaimniú an lae inniu 2006 /lok/. Tabhair faoi deara nár chuir an Donnabhánach sampla ar bith den fhoghraíocht áitiúil san áireamh nuair a shocraigh sé an litriú oifigiúil Leagh i 1838 — bhí sé den tuairim gurbh é liath “grey place” an bunainm Gaeilge (bhí fuaim -ch /x/ le -th leathan deiridh sa chanúint).

In Osraí faighimid an litriú Gaeilge 1838 ‘liúch/leamhach’ leis an míniú ‘‘-lieugh’ is the best spelling to represent this sound’ faoi bf Ráth na Leamhach (#28770) i Ráth Domhnaigh. I dtuaisceart an chontae faighimid na foirmeacha stairiúla 1550 ‘the Leawaghe’, 1607 ‘Lawaghe’, 1660 ‘Laughe’ faoi bf An Leamhach/Quarrymount (#28352).