Dáta: 22/04/2024

Chonaiceamar cheana gur ghlac Lá Fhéile Bhríde áit Iombolg (< SG Imbolc), an seanainm ar fhéile mhór an earraigh, le linn tréimhse na Luath-Chríostaíochta. Ach murab ionann is Iombolg, tá an t-ainm dúchasach ar fhéile an tsamhraidh .i. Bealtaine (< SG Beltaine), in úsáid anuas go dtí an lá atá inniu ann, gan amhras, agus é ag tagairt don mhí ar fad de ghnáth (eDIL s.v. Bel(l)taine). Tá an focal le fáil freisin i ndornán ainmneacha bailte fearainn, amhail Lios Bealtaine/Lisbalting “the ring-fort of May” (#48350) i gContae Thiobraid Árann; An Bhealtaine/Beltany i gContaetha Dhún na nGall (#16481) agus Thír Eoghain (#63248); Sliabh na Bealtaine/Beltany Mountain (#14425) i gContae Dhún na Gall; agus Tamhnaigh Bhealtaine/Tamnaghvelton “the grassy upland of May” (#1417840) i gContae Ard Mhacha, an baile fearainn inar bunaíodh an baile muilinn Laurelvale (#136051) sa 19ú haois. Tá tagairt níos indírí don Bhealtaine le fáil sa logainm Baile Maoilbhealtaine “the town(land) of Maoilbhealtaine” (#12121) i gContae Chorcaí. Ainm pearsanta an-neamhchomónta ab ea Maoilbhealtaine, a bhí ar aon mhúnla le Maolphádraig “servant of Pádraig” < maol + Pádraig (eDIL s.v. 3 Máel), srl. Bhí a leithéid de dhéantús ainmneacha pearsanta, atá pléite againn i nóta eile cheana, thar a bheith coitianta tráth dá raibh ach is cosúil go raibh an nós tite i léig faoi na meánaoiseanna déanacha. Ba é maol + ainm naoimh an struchtúr ba chomónta, ach cruthaíodh leasainmneacha ar an múnla céanna freisin, ar nós Maolanfa “servant of (the) storm” < anfa, a thug an sloinne Ó Maolanfa/Ó Maolanfaidh dúinn — béarlaithe mar Melamfy. Is den chatagóir seo don ainm pearsanta Maoilbhealtaine “servant of Bealtaine” freisin. Béarlaíodh Baile Maoilbhealtaine mar Maytown, ainm nach bhfuil ach ina leathaistriúchán — ní bheadh a fhios ag duine gur sheanainm pearsanta Gaelach a bhí sa cháilitheoir an chéad lá. Tá dhá bhaile fearainn eile in Éirinn darb ainm Béarla Maytown, ceann acu i gContae Loch Garman agus ceann eile i gContae Ard Mhacha. Ní léir aon bhaint a bheith ag ceachtar acu seo leis an mBealtaine, áfach, mí ná féile. Logainm de bhunús Béarla é an sampla de Maytown (#54165) i gContae Loch Garman a d’fhéadfadh a theacht ó Brl. mead “meadow” + town; tá sanas Maytown Chontae Ard Mhacha níos doiléire fós (féach an fhianaise stairiúil agus an nóta tráchtaireachta ag PlacenamesNI.org). Le haghaidh plé cuimsitheach uileghabhálach ar an bhfocal Bealtaine i logainmneacha féach Kay Muhr, ‘Bealtaine in Irish and Scottish Place-names’, The Journal of Scottish Name Studies 10.

(Conchubhar Ó Crualaoich & Aindí Mac Giolla Chomhghaill)

• Baile Maoilbhealtaine/Maytown
• Sliabh na Bealtaine/Beltany Mountain
• An Bhealtaine/Beltany
• Lios Bealtaine/Lisbalting
• Baile Méad/Maytown
• An Bhealtaine/Beltany
• Tamhnaigh Bhealtaine/Laurelvale
• Tamhnaigh Bhealtaine/Tamnaghvelton

Breis téamaí