BRABHSÁIL
ionad daonrabaile fearainn
Mun Talbóid
ginideach: Mhun Talbóid
ainm deimhnithe (Cad é seo?)
(Gaeilge)
Mount Talbot
(Béarla)

Ainmneacha eile

Béal an Átha Uí Cheallaigh
ginideach: Bhéal an Átha Uí Cheallaigh
ainm stairiúil (Cad é seo?)
(Gaeilge)
Béal an Átha
ginideach: Bhéal an Átha
ainm stairiúil (Cad é seo?)
(Gaeilge)

Gluais

Béarla ford
Béarla opening, approach, mouth

Nóta mínithe

  • Gaeilge

    Mun Talbóid — Gaelú dúchasach ar Mount Talbot

    Fuair an áit seo ainm ó na Talbóidigh a fuair tailte anseo sa 17ú haois.

    Le himeacht aimsire ghlac an t-ainm nua Mount Talbot ionad sheanainm an bhaile fearainn inar tógadh an teach mór (1609 ‘Cloningly’, 1612 ‘Clonenglie’, 1632 ‘CloneInglin’, 1659 ‘Clooneingly’, 1685 ‘Clon-ingly’, 1712 ‘Clooningly’, srl.) agus, thairis sin, seanainm an tsráidbhaile ag an mbealach trasna abhainn na Suca .i. Béal an Átha “the approach to the ford” (1797 ‘go Baile an Ath’’, 1837 ‘Ancient name Béal an átha’), áit a fuair ainm ón áth darbh ainm Áth an Mhathshluaigh “the ford of the congregation, cavalry” (1837 ‘Ath an Malthuch’, ‘Ath an Molhooey’ — mathshlua (< mathshluagh), gin. mathshlua(igh) atá sa cháilitheoir, agus is aischruthú é an míniú áitiúil ‘Mollhoogh, horseman’ mar a bheadh *mathshluach ann).

    Tá an fhoirm ‘Cluain na gCloidhe’ a mhol Seosamh Laoide in Post-Seanchas (1905) mícheart ar fad. Níl de bhunús leis ach aon litriú truaillithe amháin, ‘Clonigley’, atá le fáil ar chóip lochtach de sheanmhapa. Ar an drochuair ghlac údaráis an Phoist leis an bhfoirm Ghaeilge úd i mblianta beaga an tSaorstáit agus ghreamaigh sé ina dhiaidh sin. Ná níl aon bhunús le ‘Cluain na Gaoithe’, foirm a mhol scoláire áitiúil in Éigse 7 (1955).

    Is amhlaidh a bhain lucht Ghaeilge na háite úsáid as foirm ghaelaithe den logainm Béarla ón 18ú haois i leith: tá ‘Mun Talabóid’ le fáil i ndán a scríobh file as Ros Comáin i 1797, agus is í an fhoirm cheannann chéanna a taifeadadh ó shean-Ghaeilgeoirí dúchasacha sa cheantar i 1958 (/munˈtɑləboːdʹ/) — d’admhaigh Laoide féin gurb in é an t-ainm Gaeilge a bhí ‘dá úsáid i gcaint’ in Post-Seanchas (1911). (Tabhair faoi deara gur fíor-logainm Gaeilge é seo cé gur fhorbair sé ón logainm Béarla. Cf. an gaelú dúchasach céanna ar mount-ainmneacha eile ar nós 1642c.garasdon … Muinseói’ Ó Mealláin = Mountjoy/Muinseo (#135098) i dTír Eoghain; 1840 ‘Mun Taileuirpl:AL = Mountaylor (#47651) i dTiobraid Árann; 1960c. /ˌmʷinʹˈʃeːrləs/ ag cainteoirí dúchais Ghleann Cholm Cille = Mountcharles (#1416621) i nDún na nGall.)

    Moladh Mun Talbóid mar ainm oifigiúil ar an mbaile poist i 1960 agus tá sé in úsáid go hoifigiúil ó 1969 i leith. (Dúnadh an phostoifig ag tús an 21ú haois.)

    Achoimre: níl bunús dá laghad leis an bhfoirm ‘Cluain na gCloidhe/na gClaidhe’ atá le feiscint ar na seanchomharthaí. Buille faoi thuairim é seo a cuireadh i gcló i 1905 mar iarracht ar Ghaeilge a chur ar na tagairtí stairiúla don bhaile fearainn stairiúil (a bhfuil na foirmeacha stairiúla níos giorra do Cluain Ainglí). Ní hionann an seanbhaile fearainn seo agus an baile, áfach, agus i 1911 ghéill an té a chum an t-ainm ‘Cluain na gCloidhe’ gurbh amhlaidh a ghlaoigh Gaeilgeoirí na háite ‘Móin Talbóid’ ar Mount Talbot. An t-ainm ceannann céanna, ‘Mun Talabóid’, a bhí in úsáid ag na sean-Ghaeilgeoirí fíordheireanacha sa taobh seo tíre i 1958. Is gaelú dúchasach é an Mun Talbóid seo ar ainm an bhaile nua, agus is fíor-logainm Gaeilge ann féin é. Tá fianaise air sa Ghaeilge chomh fada siar leis an 18ú haois. Ar an drochuair ghlac údaráis an phoist leis an leagan neamhstairiúil ‘Cluain na gCloidhe’ i mblianta beaga an Stáit agus ghreamaigh sé ó shin.

    (Díol spéise an méid seo a leanas a scríobhadh ar chlúdach an chunasaigh bhéaloideasa a bhailigh daltaí na Scoile Náisiúnta i Mun Talbóid le haghaidh Bhailiúchán na Scol i 1938: "Co: Roscomáin, Bar: Áth Luain, Par: Tisrara, Scoil: Mount Talbot, Oide: M. Ó Héimhthigh". Níl aon tagairt don ainm ‘Cluain na gCloidhe’ nó a leithéid sna scéalta laistigh.)

    [21/9/2020]

  • English

    Mun Talbóid — native gaelicization of Mount Talbot

    This place was named after the Talbot family who received land here in the seventeenth century.

    The new name Mount Talbot gradually took the place of the historical townland in which the big house was built (1609 ‘Cloningly’, 1612 ‘Clonenglie’, 1632 ‘CloneInglin’, 1659 ‘Clooneingly’, 1685 ‘Clon-ingly’, 1712 ‘Clooningly’, etc., pointing to Cluain *Ainglí or similar). It also replaced the old name of the village at the crossing over the Suck, Béal an Átha “the approach to the ford” (1797 ‘go Baile an Ath’’, 1837 ‘Ancient name Béal an átha’), which itself was named after the ford called Áth an Mhathshluaigh “the ford of the congregation, cavalry” (1837 ‘Ath an Malthuch’, ‘Ath an Molhooey’ — the qualifying element is the obscure word mathshlua (< mathshluagh), gen. mathshlua(igh); the local explanation ‘Mollhoogh, horseman’ is a back-formation to an unattested *mathshluach).

    The form ‘Cluain na gCloidhe’ which Seosamh Laoide proposed as the Irish name of the village in Post-Seanchas (1905) is undoubtedly incorrect. Its only basis is ‘Clonigley’, a corrupt spelling of the name of the historical townland — which was not the name of the village at the river-crossing — found on an error-strewn copy of an old map. This corrupt form is clearly inconsistent with all the other forms of that name given above. Another form recommended by a local scholar in Éigse 7 (1955), namely ‘Cluain na Gaoithe’, is similarly without foundation.

    In fact, the strongly Irish-speaking community here had been using a gaelicized version of the new English name (first attested in 1712) since the eighteenth century: ‘Mun Talabóid’ is found in a poem written by a Roscommon native in 1797 (which states the old name of the village was Béal an Átha — the same information given by the elderly locals interviewed by John O'Donovan in 1837). Precisely the same name was recorded from the last native speakers in this area in 1958 (/munˈtɑləboːdʹ/ .i. Mun Tal(a)bóid), and Seosamh Laoide himself, who had invented the name ‘Cluain na gCloidhe’, admitted that ‘Móin Talbóid’ was the name “in use in speech” (‘dá úsáid i gcaint’) among Irish speakers in the village in Post-Seanchas (1911).

    (It is important to note that this form is an authentic Irish placename in its own right, even though it is derived from the English name. Compare similar natural gaelicizations of other mount-names such as 1642c.garasdon … Muinseói’ Ó Mealláin = Mountjoy/Muinseo (#135098) in Tyrone; 1840 ‘Mun Taileuirpl:AL = Mountaylor (#47651) in Tipperary; 1960c. /ˌmʷinʹˈʃeːrləs/, the name native speakers from Gleann Cholm Cille called Mountcharles (#1416621) in Donegal.)

    On this evidence Mun Talbóid was proposed as the official Irish name of the postal town in 1960. (The post office was closed early this century.)

    Summary:
    The form ‘Cluain na gCloidhe’ is without any foundation. It was a mere guess published in 1905 in an attempt to give Irish form to one corrupt spelling of the name of the historical townland in which Mount Talbot demesne was built. In 1911 even the author who had invented the unhistorical Irish form ‘Cluain na gCloidhe’ admitted that the local Irish speakers actually called Mount Talbot ‘Móin Talbóid’ in Irish. This same form of the name was taken down from the mouths of the very last old native Irish speakers of this area in 1958, who all pronounced it ‘Mun Talabóid’.

    Mun Talbóid, despite its unusual appearance, is a genuine Irish placename in its own right. It is a natural gaelicization of the new English name introduced at the turn of the 18th century, when this area was almost entirely Irish-speaking. Crucially, the form of the name recorded from the last local Irish speakers in 1958 is identical to the form attested in an Irish-language poem from the end of the 18th century.

    The postal authorities, who had adopted Laoide's 1905 invention ‘Cluain na gCloidhe’ in the 1920s (despite Laoide's own clarification published in 1911 that this was not the name used by Irish speakers in the village), recognised the genuine Irish name Mun Talbóid as the official version in 1977. Unfortunately, the fabricated name ‘Cluain na gCloidhe’ had gained traction in the interim and can still be seen on signage in the area.

    (It is curious to note the details of Mount Talbot National School's return for the Schools Folklore Collection in 1938: "Co: Roscomáin, Bar: Áth Luain, Par: Tisrara, Scoil: Mount Talbot, Oide: M. Ó Héimhthigh". None of the folklore information contained therein contains any reference to ‘Cluain na gCloidhe’ or any similar name.)

    [21/9/2020]

Lárphointe

53.5266, -8.28653domhanleithead, domhanfhad
Eangach na hÉireann (le litir)
Á ríomh...
Eangach na hÉireann (gan litir)
Á ríomh...
Trasteilgean Mercator na hÉireann (ITM)
Á ríomh...

Airíonna

POTá postoifig anseo nó bhí tráth

Taifid chartlainne

íomhá scanáilteíomhá scanáilteíomhá scanáilteíomhá scanáilte

Tagairtí stairiúla

1609
Cloningly (1qr.)
Inq. Imleabhar: III, Leathanach: 9
1612
Clonenglie, the qr. of
Inq. Imleabhar: III, Leathanach: 117
1618
Cloonengly
CPR Leathanach: 351a
1618
Clonengly, 1 qr.
CPR Leathanach: 351a
1621
Cloneinglin
Inq.
1632
CloneInglin (1qr.)
Inq. Imleabhar: IV, Leathanach: 109
1632
Cloneinglyn (1 cartron)
Inq. Imleabhar: IV, Leathanach: 109
1655
Clonigley
*cóip*/*copy*
DS
1659
Clooneingly
Cen. Leathanach: 591
1660c
Clonmingly 1 Qr., 226 acres
BSD Leathanach: 113
1685
Clon-ingly
Hib. Del.
1712
Mountalbott als Clooningly ... 183 acres
"the Mansion or Dwelling House of M. als. C. together with the lands thereunto belonging 183 acres 1 rood 16 perches"
CGn. Uimhir: 7.442.2838
1712
Clooningly & Shangarry 1 qr., 226 acres
[liosta bf]
CGn. Uimhir: 7.442.2838
1712
Mountalbott
seoladh
CGn. Uimhir: 7.442.2838
1713
Mount Talbott (Henry Talbot of ...)
CGn. 13.41.4821
1730
Mount Talbot als Clooneingly ... 183 acres
diméin & sráidbhaile
CGn. Uimhir: 62.476.43751
1731
Mount Talbot als Clooneingly ... 183 acres
diméin & sráidbhaile
CGn. Uimhir: 66.308.46427
1731
Mountalbott
seoladh
CGn. Uimhir: 67.498.46929
1738
Mount Talbot
seoladh
CGn. Uimhir: 90.273.64201
1739
Mount Talbot
seoladh
CGn. Uimhir: 95.310.66625
1739
Cloningly and Sangarry 1 qr., 226 acres
[liosta bf]
CGn. Uimhir: 95.310.66625
1749
Mountalbott
Cen. of Elphin
1767
Mount Talbot
CGn. Uimhir: 262.91.167920
1767
Cloningly, the townland of
bf: NB "in the townland of Cloningly ... 1 acre ... bounded ... on the South by the Town of Mount Talbot"
CGn. Uimhir: 262.91.167920
1767
Mount Talbot, the Town of
CGn. Uimhir: 262.91.167920
1769
Mounttalbot
CGn. Uimhir: 276.232.177136
1775
Mount Talbot
seoladh
CGn. Uimhir: 306.541.204603
1775
Cloningly orwise Mount Talbot, Sangarry
[liosta bf]
CGn. Uimhir: 306.541.204603
1794
Mount of Tablot, Bog of
[sic!]
CGn. Uimhir: 457.553.304356
1794
Mounttalbot
seoladh
CGn. Uimhir: 457.553.304356
1794
Mounttalbot, the Bridge adjoining the Town of
CGn. Uimhir: 457.553.304356
1794
Mount Talbott, Town of
CGn. Uimhir: 457.553.304356
1795
Mount-talbot
Topog. Hib.
1797
Mun Talabóid
"Uaidh soin go Baile an Ath Uí Cheallaidh / i dteóra Chrumhthaín ’s thriucha Mainigh / áit anois dár gnáth do thittiol / Mun Talabóid na mbádhmhan gléigiol." Micheál Ó Braonáin, file as Ros Comáin.
Éigse Imleabhar: VI, Leathanach: 221
1797
go Baile an Ath Uí Cheallaidh
Éigse Imleabhar: VI, Leathanach: 221
1802
Mt. Talbott
CGn. Uimhir: 547.417.361225
1802
Mt. Talbot, the fair of
CGn. Uimhir: 547.417.361225
1802
Mount Talbott
seoladh
CGn. Uimhir: 551.557.364467
1802
Cloningly Owise Mount Talbott, Sangarry
[liosta bf]
CGn. Uimhir: 551.557.364467
1802
Mounttalbot
seoladh
CGn. Uimhir: 552.101.364875
1802
Cloningly Owise Mount Talbott, Sangarry
[liosta bf]
CGn. Uimhir: 552.101.364875
1803
Mount Talbot, the Town of
CGn. Uimhir: 554.435.369802
1810
Mount-Talbot
Carlisle
1811
Mount Talbot
Larkin (Ga)
1812
Mount-talbot, P[ost] T[own]
Leet
1817
Mount Talbot
baile
Edgeworth & Griffith
1817
Cloonallin
bf
Edgeworth & Griffith
1837
Mount-talbot
BS:AL Leathanach: RC084,31
1837
Mount Talbot
CM:AL Leathanach: RC084,31
1837
Mountalbott
S&V:AL Leathanach: RC084,31
1837
Mount Talbot
Pop. Rep. 1821:AL
1837
Ath an Malthuch
"(Mollhoogh, horseman)" [OD Nóta];
dúch:AL Leathanach: RC084,31
1837
Ath an Molhooey
dúch:AL Leathanach: RC084,31
1837
anciently Béal an átha
"Fordmouth" [pl];
pl:AL Leathanach: RC084,31
1837
Mount-Talbot or Bellana//
"can not be completed - name O[...] on By. Sketch" [nóta pl]
OD:AL Leathanach (AL): RC084,31
1837
Beal an átha, 'i.e. ford mouth', ancient name
OD:AL Leathanach: RC084,31
1837
[Mount Talbot]
"it's nearly all under the demesne of Mount Talbot. It belongs to Wm Talbot Esq." [Desc. Rem.];
Desc. Rem.:AL Leathanach: RC084,31
1837
Mount-talbot, a post-town
"derives its name from the contiguous mansion of Mount Talbot"
Top. Dict.
1837
Mount Talbot Village
Mr. Kerr; "situated in the South part of Mount Talbot Townland" [Sit.]
Finnéithe:AL
1837
Clooneelin River
Mr. Kerr
Finnéithe:AL
1837
Clooneelin Bridge
Finnéithe:AL
1838
Cloonalin River
SO 6"
1905
Cluain na gCloidhe nó Móin Talbóid
Laoide
1911
Cluain na gCloidhe
"Sean-ainm an bhaile do réir na n-úghdar léighinn. Anglicè."
Laoide
1911
Móin Talbóid
"Nua-ainm an bhaile dá usáid i gcaint ... Móin Talbóid = Mount Talbot. The Irish name was written down in English 'phonetics' by a local resident who knows no Irish and was unaware of any connection with the English form."
Laoide
1927c
Cluain na gCloidhe
Oifigí Puist SÉ
1937
Móin Talbóid (Cluain na gClaidhe)
Log-ainmneacha
1938
Cluain na Gaoithe
Elphin PN
1938
Scoil: Mount Talbot
"Co: Roscomáin, Bar: Áth Luain, Par: Tisrara, Scoil: Mount Talbot, Oide: M. Ó Héimhthigh"
BNS
1955
Cluain na gaoithe
dar le M.J. Connellan (féach 1938) — "the oldest inhabitants who quoted their grandparents"
Éigse Imleabhar: VII, Leathanach: 218
1958
munˈtɑləboːdʹ
Cainteoirí dúchais 82 bl. (bf Carrowntarriff, Ballyforan), 72 bl. (bf Carrowntarriff, Ballyforan), 70 bl. (bf Correal, Mount Talbot), 65 bl. (Gleann na Madadh, Ga).
P.O.
1958
(?) kluːnʹ ə gïː
Fear 70 bl., bf Garreer: "Beagán Gaeilge aige. Deir sé gur sean-leagan é agus gur aige féin amháin atá sé."
P.O.
1960
Mun Talbóid
[dréachtliosta Chúige Chonnacht]
Bailte Poist
1969
Mun Talbóid
Bailte Poist
1971
Cluain na gCloidhe
E. Ph.
1975
Mun Talbóid
Ordú Log. 1975
1977
Mun Talbóid
E. Ph.

Aire: Cáipéisíocht áirithe chartlainne de chuid an Bhrainse Logainmneacha í seo. Léirítear anseo cuid de réimse thaighde an Bhrainse Logainmneacha ar an logainm seo thar na blianta. D'fhéadfadh sé nach taifead iomlán é agus nach bhfuil aon rangú in ord bailíochta déanta ar an bhfianaise atá ann. Is ar an tuiscint seo atá an t-ábhar seo á chur ar fáil don phobal.

Is féidir leas a bhaint as an ábhar cartlainne agus taighde atá curtha ar fáil ar an suíomh seo ach an fhoinse a admháil. Ní mór scríobh chuig logainm@dcu.ie chun cead athfhoilsithe nó saincheisteanna eile maidir le ceadanna nó cóipcheart a phlé.

Sonraí oscailte

Comhéadan feidhmchláir (API)

Ar fáil faoin gceadúnas Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)
Eochair API ag teastáil chun rochtain a fháil ar na sonraí
Breis eolais maidir le API Logainm

Linked Logainm

Formáidí: RDF | RDF N3 | RDF JSON | RDF XML

Á riar ag Taisclann Dhigiteach na hÉireann
Breis eolais maidir le Linked Logainm