Sealtún Mór/Hilltown Great

OSI Gaeilge OSI Béarla OSI Digital Globe OpenStreetMap BRABHSÁIL

Ordlathas

baile fearainn

Sealtún Mór

ginideach: Shealtún Mór

(Gaeilge)

Hilltown Great

(Béarla)

Ceannlitreacha

Ordlathas

contae

An Mhí/Meath

barúntacht

Damhliag Uachtarach/Duleek Upper

paróiste dlí

Damhliag/Duleek

Nóta mínithe

Gaeilge

Sealtún — gaelú dúchasach ar Brl. Hilltown “the town of the hill”

Bíodh is go bhfuil an sloinne Angla-Normannach Hill fianaithe i measc na Sean-Ghall sa Mhí, is léir gurb é an t-ainmfhocal hill atá sa logainm seo. De ghnáth, bheifí ag siúl le haistriúchán simplí cosúil le *Baile an Chnoic — sin é a bhí in úsáid sa 19ú haois ag lucht na Gaeilge i bf Hilltown (#51360), Co. na hIarmhí, mar shampla. Ach tá corr sa scéal ó thaobh na logainmneacha seo Hilltown Great agus Hilltown Little in aice le Baile an Bheileogaigh/Bellewstown i gCo. na Mí. Is iad na leaganacha Gaeilge a breacadh síos i bpeann luaidhe viva voce ó na cainteoirí dúchais sa pharóiste seo sa 19ú haois ná ‘Sealton’ agus ‘Seallton Beag’, faoi seach. ‘Sealton Beag’ litriú eile a scríobh Tomás Ó Conchúir, duine de na scoláirí a bhí fostaithe ag an tSuirbhéireacht Ordanáis, i ndúch san Ainmleabhar céanna.

Tá sé thar a bheith tábhachtach a aithint nach ‘cadhan aonair’ iad na leaganacha seo ‘Sealton’ agus ‘Seallton Beag’: is amhlaidh a tharla an gaelú céanna ar chúpla logainm eile sa pharóiste seo fosta .i. Caulstown, Gaulstown agus Lunderstown. Thug lucht Gaeilge na háite ‘Galaston’, ‘Gallastan’ agus ‘Lundarston’, faoi seach, ar na mbailte fearainn seo. Ní ‘botúin’ iad na leaganacha seo ach samplaí den ghaelú dúchasach ar logainmneacha Béarla a bhfuil a macasamhail le feiceáil in áiteanna eile in oirthear na tíre, mar a raibh Gaeilgeoirí agus Béarlóirí na Páile ar ghualainn a chéile ar feadh na gcéadta bliain. Cuir i gcás Mooretown > Múrtún (An Mhí); Fieldstown > Fileastún (Lú); Sheephouse > Síopús (An Mhí). (Cf. samplaí eile as lámhscríbhinní Gaeilge ar nós Broadleas > ‘Bhroiléith’ [gen.] (Cill Dara) ag deireadh an 18ú haois, agus Woodstock > ‘Bodastoic’ (Cill Dara) i lámhscríbhinn ó 1548.

Féach an nóta eolais seo a leanas atá le fáil ag an iontráil faoi Gaultown/Gallastún (#38399), atá suite sa pharóiste céanna:

Is struchtúr an-chomónta i gCo. na Mí é an téarma lonnaíochta Angla-Normannach -tūn (-town ní ba dhéanaí) á cháiliú le hainm pearsanta nó le sloinne. Uaireanta, in ionad logainmneacha Béarla a aistriú go Gaeilge (m.sh. Baile an Chrúisigh/Cruicetown), tá fianaise ann gur cuireadh logainmneacha áirithe Béarla in oiriúint do chóras fóinéimeach na Gaeilge le hathréimniú na teanga (ón 14ú haois amach). Is sampla den ghaelú sin atá sa logainm seo: ‘Galestowne’ (1569), ‘Gallston’ (1569), ‘Gallestowne’ (1654), ‘Gallaston na gcrann, baile gann gortach’, scríofa le peann luaidhe san Ainmleabhar (1836), ‘Gallastan’ i ndúch (1836)...

Is cosúil gurbh é an próiseas a tharla sa chás seo, ná gur gaelaíodh Hilltown mar *Hioltún nó a léithéid an chéad lá, gur fhorbair an túslitir S- ar an múnla atá le feiceáil i bhfocail a bhfuil an túslitir s- acu sa tuiseal ainmneach agus an túslitir sh- (foghraithe /h/), sa tuiseal ginideach. Tá a leithéid le feiceáil san fhianaise do Ballyhack i Loch Garman ina bhfuil samplaí cosúil le ‘Baile Shac’ le fáil i lámhscríbhinn Gaeilge ón 19ú aois: is léir gur tuigeadh gur thosaigh an dara mír le S-, ach is cinnte gurb é an t-ainm Hack atá taobh thiar de (Logainmneacha na hÉireann IV: Townland Names of Co. Wexford, Iml. I, lch.325). Tá a mhalairt de fhorbairt, de réir dealraimh, le feiceáil san fhianaise do Holdenstown/Baile Shealtúin (#54600) (Cill Mhantáin) a bhfuil an sloinne Chilton/Shelton ann ó bhunús, gur chaill an logainm an túslitir S- (nó Ch-) nuair a athbhéarlaíodh é de bharr an /h/ sa tuiseal ginideach sa Ghaeilge (‘Sheletonestone alias Ballyhalton’ (1587)).

Cibé ar bith, is léir ón fhianaise nár ghlaoigh lucht Gaeilge an cheantair seo *Baile an Chnoic ar an áit seo riamh, ach ‘Sealton [Mór]’ agus ‘Sealton Beag’, ainm is féidir a chaighdeánú mar Sealtún Mór agus Sealtún Beag. Tá na leaganacha inspéise seo ar aon ghuth le fianaise dá leithéid in áiteanna eile in oirthear na tíre, go háithrid i gContae Lú agus i gContae na Mí féin.

Dá bharr sin is é an leagan Gaeilge atá molta do Hilltown Road ná Bóthar Shealtúin.

Lárphointe

53.6506, -6.34616domhanleithead, domhanfhad

Eangach na hÉireann (le litir)

Á ríomh...

Eangach na hÉireann (gan litir)

Á ríomh...

Trasteilgean Mercator na hÉireann (ITM)

Á ríomh...

Tagairtí stairiúla

1540-1	Hilton (John Haggan)	Ir. Mon. Poss. Extents of Irish Monastic Possessions, 1540-1541, from Manuscripts in the Public Record Office, London, Edited by Newport B. White, M.A. Bliain: 1540, Bliain foilsithe: 1943, Áit foilsithe: Dublin, Údar: N.B. White, Leathanach:
1540c	Hyltons Poss…Monasterium Sancti Nich…iuxta Excester…Rectoria ecclesie parochialis de Duleke… <br> Villata de Platen Caleston…Carenston, Gafney, Beamond, Hyltons, Bedleston, Angelston, Kernes, Lonnderston, Johnston, Skaternaggh, Cussyngston, Magna Ryverston, Parva Ryverston, Bolyes, Kenok, the Denys, Athcarne, Gallyston, Malaghsene, Kellyston et Parapach, Drommyn, Rathyll, Gellynston, Garblagh, Gasconston, Bowanson, Corbally, Longford, Newton, Balferne, Knokkyllan, Londerston et Kenok Crown Survey 27, 32, 33	Crown Surv. Crown Surveys of Lands 1540-41 with the Kildare Rental Begun in 1518 ed. Gearóid Mac Niocaill (Dublin, 1992) Pubref: Irish Manuscripts Commission
1551	the Hilton, within the parish of Duleke and in Duleeke, Kyllyston, Corbalye, O’Kebride, Glanluske, and the Hilton, within the parish of Duleke, in the county of Meath CPCR (Morrin) 234 Belles 227. Will of Nicholas Bellewe, of the Weston, besyde the Nall; reciting that by deed, dated 14th Dec, 26° Henry VIII., he enfeofi'ed Richard Talbote, of Dublin, Richard Bellewe, Nicholas More, and Davie Bryce, of Dublin, Mathew Bathe, of Bethelyston, and Nicholas Pypparde, Vicar of Clonalan, in all the lands and tenements which he possessed in the Weston besyde the Nall, a watermill there, the lands of Clomethane, Oldtowne by Clomethanc, Newlande, Kyl maynan, and possessions in the city of Dublin; and in Duleeke, Kyllyston, Corbalye, O’Kebride, Glanluske, and the Hilton, within the parish of Duleke, in the county of Meath	CPCR Calendar of the Patent and Close Rolls of Chancery in Ireland, vol. 1-3 Údar: J. Morrin , Áit foilsithe: Dublin
1561	Hilton (Nicholas Bellew. Richard Bellew, his brother)	CPCR Calendar of the Patent and Close Rolls of Chancery in Ireland, vol. 1-3 Údar: J. Morrin , Áit foilsithe: Dublin
1569	Hilton (Both villages of ...) Lease … to Francis Agarde, esq.; of land by Horrock and Woodwye, land by Carreston, in Platyn, and in Newton, co. Meath, 5s. chief rent, out of the lands of Robert Plunket, knt., in Dromyn, a moiety of Rathallen, the rectory of Dulicke, extending to Dulicke, Platten, Calleston, Carenston, half of Gafney, Beamond, both villages of Hilton, Bedelston, Angelston, both villages of Kernes, Lounderston, Johnston, Scaternaghe, Cusshington, great Riverston, little Riverston, both towns of Bolles, Kenaugh, Dennys, Athekerne, Galestowne, Malaughefen, Gilbeston, Perapache, Dromyn, Rathyll, Gillingston, Carblaughe, Gasconstone, Dowanston, Corbally, Longford, Newton, Balserne, Knockillan … F 1480	F Fiants: Calendar to Fiants of reign of Henry VIII. 1510-47...of Queen Elizabeth. 1558-1603'. In RDK (1875-90) Nóta eolais: Tagraítear d'uimhir ailt (ó am go chéile, nuair a théann an t-alt thar bhreis agus leathanach amháin, tagraítear d'alt agus do leathanach) / Reference to article number (occasionally, when the article extends over more than one page, the article and page number are given)., Áit foilsithe: London, Bliain foilsithe: 1875-90
1620	Hilton Grant…to sir Garrett Moore, knt…lord baron of Mellifont…Beomonde with the villages of Hilton... CPR 461-2	CPR Calendar of Patent Rolls of James I Bliain: 1603–23, Pubref: BÁC, 1966, Teideal iomlán: Irish Patent Rolls of James I: Facsimile of the Irish Record Commission's Calendar prepared prior to 1830
1640	much Hilton, Little Hilton Thom. Hamlyn de Smithestowne...ad us' Rob. Talbott...much Hilton, Beaumon & Newhaggard...360a... 20a de Little Hilton vocat' Sarsfield's land...18a de little Hilton vocat' Eustace's land...1636 Rob. Talbott obiit, little Hilton...much hilton tenet de Christ' Bellew. CI 146.	Inq. Ionchoisní ar chearta sheilbhe talaimh nó ar chiontacht (16ú-18ú haois) -- leabhair agus LSS. Foilsíodh mar leabhair ionchoisní Chúige Laighean (1826) (=Inq. Lag.) agus Chúige Uladh (1829) (=Inq. Ult.) (Inquisitionum in Officio Rotulorum Cancellariae Hibe Teideal iomlán: Ionchoisní ar chearta sheilbhe talaimh nó ar chiontacht (16ú-18ú haois) atá iontu -- leabhair agus LSS. Foilsíodh mar leabhair ionchoisní Chúige Laighean (1826) (=Inq. Lag.) agus Chúige Uladh (1829) (=Inq. Ult.) (Inquisitionum in Officio Rotulorum Cancellariae Hiberniae asservatarum Repertorium I. II). Ní mhaireann na bunscríbhinní as a ndearnadh na cóipeanna seo.
1654	Great Hilton Richard Talbott (190a). 18.	CS V Civil Survey V, Co. Meath (ed. Simington, 1940) Bliain: 1654
1654	Litle Hiltowne...bounded by Greathillton... Sr Chris. Bellew, Ir. Pap. 35a. 19	CS V Civil Survey V, Co. Meath (ed. Simington, 1940) Bliain: 1654
1655-7	Great hilltowne, Litle Hill==town	DS Down Survey (Barony Maps - Hiberniae Regnum, 1654, cóipeanna a rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis ó na bunchóipeanna i bPáras, 1908) Bliain foilsithe: 1655-7
1660c	Hilltowne, Great; Hilltowne, Little 31	BSD Books of Survey and Distribution Bliain: 1660c
1668	Great Hiltowne Major SEAFOULE GIBSON. - Great Hiltowne, 219 a....Beamount (part), 112 a...Oughstone, 64 a...Laganhall (part), with part of Cloudstowne, 58 a... bar. Duleeke, co. 178	ASE Abstracts of Grants of Lands..under the Acts of Settlement and Explanation, A.D.1666-1684 (Appendix to Fifteenth Annual Report from the Commissioners of Public Records of Ireland, 45-280; 1825) Bliain: 1666-84
1685c	Hilltowne	Hib. Del. Hiberniæ Delineatio, William Petty Bliain foilsithe: 1685, Bliain foilsithe: 1685, Foilsitheoir: Irish University Press (1969)
1836	Great Hilltown	BS:AL Leathanach: Mí036,32 Boundary Surveyor c. 1830 as AL / Ordnance Survey Parish Namebooks. Bliain: 1830
1836	Great Hillstown	GJRates (Old Docket): AL Leathanach: Mí036,32 GJ Rates (Old Docket) ex Ainmleabhar Paróiste na Suirbhéireachta Ordanáis / Ordnance Survey Parish Namebook
1836	Great Hilltown	TAB Leathanach: Mí036,32 Tithe Composition (Applotment) Book (imleabhair lámhscríofa ó c. 1830 atá ar coimeád sa Chartlann Náisiúnta) Bliain: 1824–40, Nóta: Go minic, tugtar ainm an pharóiste, nó eolas eile i gcolún na nótaí.
1836	Great Hillstown	HCSV:AL Leathanach: Mí036,32 High Commission Survey & Valuation Report 1824 Bliain: 1824
1836	Greate Hilltowne	DS:AL Leathanach: Mí036,32 Down Survey (1656-1658), foinse in Ainmleabhar na Suirbhéireachta Ordanáis / Source in Ordnance Survey Parish Namebooks
1836	Sealton	OC:AL Leathanach: Mí036,32 Leagan Gaeilge nó Béarla a scríobh Tomás Ó Conchúir in AL/Irish or English form written by Thomas O'Conor in AL Bliain: 1838
1836	Sealton	pl:AL Leathanach: Mí036,32 Nóta nó leagan Gaeilge scríofa i bpeann luaidhe in AL/ Note or Irish form written in pencil in AL Bliain: 1838
1836	Hilltown	OD:AL Leathanach: Mí036,32 O'Donovan (leagan Gaeilge de logainm nó nóta agus é scríofa le dúch; John O’Donovan / Seán Ó Donnabháin a scríobh de ghnáth), ex AL. A note or an Irish form of a placename in the Ordnance Survey Parish Namebooks, usually written by John O'Donovan. Bliain: 1830-40, Bliain: 1835, Bliain: 1838

Aire: Cáipéisíocht áirithe chartlainne de chuid an Bhrainse Logainmneacha í seo. Léirítear anseo cuid de réimse thaighde an Bhrainse Logainmneacha ar an logainm seo thar na blianta. D'fhéadfadh sé nach taifead iomlán é agus nach bhfuil aon rangú in ord bailíochta déanta ar an bhfianaise atá ann. Is ar an tuiscint seo atá an t-ábhar seo á chur ar fáil don phobal.

Is féidir leas a bhaint as an ábhar cartlainne agus taighde atá curtha ar fáil ar an suíomh seo ach an fhoinse a admháil. Ní mór scríobh chuig logainm@dcu.ie chun cead athfhoilsithe nó saincheisteanna eile maidir le ceadanna nó cóipcheart a phlé.