Dáta: 06/05/2024

Leanaimis ar aghaidh ón tseachtain seo caite ag féachaint ar ainmneacha bailte fearainn a thagraíonn don samhradh agus do chúrsaí gaolmhara, chomh maith le cúpla logainm eile a d’fhéadfadh dallamullóg a chur ar dhuine. Mar shampla, níorbh é séasúr an tsamhraidh a thug ainm do na bailte fearainn Summerstown (#54220) agus Summertown (#54238) i gContae Loch Garman, de réir dealraimh, ach ceann de dhá shloinne de chuid na Sean-Ghall, Somery nó Somer. Is é an chéad sloinne acu seo .i. Somery, is coitianta a bhí le fáil i measc na gcoilínithe sa Chontae Riabhach (féach Logainmneacha na hÉireann IV: Townland names in Co. Wexford/Ainmneacha na mbailte fearainn, Co. Loch Garman lch. 1613). Bunús Angla-Normannach atá le Summerstown eile i gContae na Mí (#39126) freisin, ceantar ina bhfuil fianaise mhaith ar an sloinne eile úd Somer. Mar bharr ar an meascán, is ann do dhá shloinne Ghaelacha, ar a laghad, a cumascadh leis an sloinne Béarla Somer(s) le linn an athraithe teanga, mar atá Ó Samhraidh (mar gheall ar an ainm pearsanta Samhradh a mhíthuiscint mar Brl. summer) agus Ó Somacháin (mar gheall ar an gcosúlacht i bhfoghraíocht an chéad siolla den dá ainm). (Thairis sin, rinneadh Somers ar uairibh de Mac Shamhráin, sloinne Gaelach atá bunaithe ar an ainm pearsanta Samhrán (< Samhradháin), atá féin ina fhoirm dhíspeagtha den ainm Samhradh. Ar ndóigh, is iondúil a bhéarlaíodh an sloinne sin mar McGovern, et var.) Tá go leor fianaise ar an gcéad sloinne Gaeilge úd Ó Samhraidh i dtuaisceart Chontae Loch Garman agus sna contaetha mórthimpeall, m.sh. ‘Fergenamyme O’Sawrae [Fearganainm Ó Samhraidh], Duffrie [.i. An Dufair, Contae Loch Garman]’ Fiants §6517 ón mbliain 1601, agus ‘Laghlin o Sorry [Lochlainn Ó Samhraidh]’ Teistíochtaí Chontae Chill Mhantáin (LS 811 fol.173r), ón mbliain 1643. Ach ní thagann an sloinne Ó Samhraidh anuas chugainn in ainm baile fearainn ar bith. Faoi a mar a luadh cheana i nóta eile, taispeánann an taighde is déanaí go bhfuil comhchoibhneas mór le sonrú idir na sloinnte Gaelacha a chaomhnaítear in ainmneacha bailte fearainn agus sloinnte na seanteaghlach gairmiúil. Go deimhin, níl aon fhianaise againn a thabharfadh le fios go raibh a leithéid de stádas riamh ag Muintir Shamhraidh. Os a choinne sin, is cinnte gur theaghlach gairmiúil ab ea Muintir Shomacháin i gContae Shligigh. Ní nach ionadh, mar sin, go bhfuil a sloinne siúd caomhnaithe sa logainm Baile Uí Shomacháin/Ballysumaghan “the town(land) of Ó Somacháin”, ainm baile fearainn agus paróiste dlí sa chontae céanna. Faoi mar a tharla i gcás a lán sloinnte Gaelacha nach é le linn an athraithe teanga, béarlaíodh Ó Somacháin trí neasfhoghraíocht i dtosach báire, mar Sumaghan, ach d’imir forbairt eile ina dhiaidh sin air, trí shaobhaistriúchán, a chuir a bhunús Gaelach as aithint ar fad — rinneadh Somers de. Féach go dtugann Luacháil Griffith tuairisc ar shloinnte na dtionóntaí i bparóiste Chill Oiridh, béal dorais le Baile Uí Shomacháin, i 1858, mar a bhfaighimid an dá leagan bhéarlaithe Sumahan agus Somers taobh lena chéile. Ach faoi aimsir Daonáireamh 1901, ní raibh le fáil san áit chéanna (.i. thart ar thoghroinn cheantair Bhaile an Tóchair Thoir) ach Somers.

(Conchubhar Ó Crualaoich & Aindí Mac Giolla Chomhghaill)

• /Summerstown
• Baile Uí Shomacháin/Ballysumaghan
• Baile Somair/Summerstown
• Baile Somair/Summertown

Breis téamaí