(the) church of —

Ní léir bunús an dara heilimint anseo.

Tá na foirmeacha go léir in -cloghe, et var., bunaithe ar an aon fhoirm lochtach amháin .i. 1563 ‘Kiltecloghe’ F 496, a bhain leis an bPiogóideach (agus is cosúil gur cóip eile de seo is ea 1557c ‘Kyltyelowghe’). Is féidir neamaird a dhéanamh de na hiontrálacha 1587 ‘Kiltecloghe’, 1607 ‘Kiltealagh’, ‘Killteclogh’, 1608 ‘Kilteclogh’ dá réir (féach go gceartaítear an drochlitriú seo in 1607, 1608).

Is dócha nach leis an áit seo a bhaineann an tagairt luath 1100c ‘i Cill Tidill’ ach le bf Cill Tíle (#1574) i Luimneach (cf. Dictionary of Irish Saints 349).

Tá sé le tuiscint as fianaise an 16ú haois gur /tiːl/ nó /tiəl/ an foghrú a bhí ar an gcáilitheoir sa logainm seo an uair úd. Íslíodh an guta (~/eː/) faoi thús an 17ú haois de réir dealraimh (cé go mbíonn an litriú Béarla -ea- ábhairín débhríoch sa tréimhse seo cheana féin; d’fhéadfadh sé idir /iː/ agus /eː/ na Gaeilge a chur in úil). Is dócha ar aon chuma gur /~teːl/ an fuaimniú a bhí air faoi lár na haoise sin (féach go háirithe 1642 ‘Kilteayle’ Dep. 1641), agus as sin amach go dtí an 19ú haois ar a laghad. Ní haon chaomhnú ar an mbunfhoghraíocht atá i bhfuaimniú an lae inniu 2004 /kilˈtiːl/, is cosúil, ach forbairt rialta ar an -teale seo sa Bhéarla.

Cuireadh Cill tSíle “the church of Síle” san áireamh freisin, le tS- i ndiaidh -l (féach an nóta faoi bf Coill tSaileoige (#28042)). Tá cuma ábhairín thruaillithe ar 1491 ‘Kyllsoela (also spelt Kyllsocla)’ CPL XV §672, ach ar a laghad is annamh -s- míléite san fhoinse seo chomh fada is a dhéanaimid amach; caolseans mar sin go léiríonn -s- an fréamhchonsan tosaigh den cháilitheoir. Maidir leis an nguta deiridh, cf. BSD/Hib. Del. (atá gaolmhar le chéile) agus 1570c ‘Kilsalye’, sampla eile in -s-.

Tá cur síos ar an reilig agus ar an teampall san Fhardal Seandálaíochta — déantar ionannú ansiúd idir seanteampall Chill Tíle agus 1297 ‘the church of Newtown’ (CJR I 169, srl.) (www.archaeology.ie). (Cf. bf Carraig na Páirce nó Dún Másc (#28296).)

Ainmneacha stairiúla:
In oirthuaisceart an bhaile fearainn seo ritheann an bóthar anoir isteach ó bharúntacht an tSráidbhaile. Dealraíonn sé gurb é seo an bealach ar a dtugtar 1608 ‘the pace of Coolbarneshide’ CPR < Cúil Bhearna (Saighead?/Síoda?) “the corner, nook of the gap of (the arrows?)/(Síoda (ainm pearsanta)?)”.