Eoghanacht — ainm treabhchais

Tagraíonn Eoghanacht don bhaile fearainn féin agus don chnuasbhaile atá suite sa chuid thuaidh de, in aice leis an láthair eaglasta darb ainm Na Seacht dTeampaill.

Ríshliocht ba ea Eoghanachta a raibh an lámh in uachtar acu i gCúige Mumhan sna Luath-Mheánaoiseanna. Is é “sliocht Eoghain” is brí leis an ainm treabhchais seo, agus is ó shinsear darbh ainm Eoghan Mór a shíolraigh siad, de réir na dtráchtanna ginealais.

Foghrúpa de chuid an ríshleachta sin a bhí in Eóganacht Ninussa a raibh tuaisceart an Chláir agus Árainn ina seilbh acu. Tá a rian siúd le feiceáil sa logainm seo Eoghanacht atá suite ar imeall thiar Árann. Tagraítear dóibh mar ‘Eoganacht Ninussa .i. Eóganacht na nÁrand’ (Eoghanacht Árann) agus ‘Eóganacht Ninussa. .i. a Túathmumain’ i Lebor na hUidre (1644 & 1658). Díol spéise chomh maith is ea go luaitear Árainn a bheith fo-roinnte i dtrí thrian in ionchoisne ó 1594: ‘Tren-Moynagh [An Trian Mhuimhneach nó Trian na Muimhneach], Tren-Connaught [Trian Chonnacht], and Tren-Onaght’ [Trian Eoghanachta] (Féach Proceedings of the Royal Irish Academy, Im. 28 (1910), 178). Déanann John Francis Byrne plé ar Eoganacht Ninussa in alt leis in Éigse (9, 1958/61, 18–29). Díol mór suime is ea an fhorbairt chéille sa logainm seo ó ainm ríshleachta go ainm ceantair, baile fearainn agus cnuasbhaile. (JÓG)