the meadow, pasture of Aodha

Is é Cluain Aodha an leagan Gaeilge oifigiúil agus dleathach de Clonea (logainm.ie #49362) i bparóiste Cluain Aodha (logainm.ie #2374). Tá an paróiste seo suite go díreach thoir thuaidh ó Dhún Garbhán, murab ionann agus Clonea/Cluain Fhia (logainm.ie #1414600; #49073) gar do Ráth Ó gCormaic, ó dheas ó Charraig na Siúire.

Socraíodh ar Cluain Aodha mar fhoirm oifigiúil agus dhleathach Ghaeilge sa bhliain 2003 nuair a rinneadh An tOrdú Logainmneacha (Contae Phort Láirge) faoi fhorálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla (2003). Ba de bharr taighde an Bhrainse Logainmneacha agus dianscrúdaithe a rinne an Coimisiún Logainmneacha ar an bhfianaise a moladh Cluain Aodha mar leagan Gaeilge de Clonea. Mar sin, tá Cluain Aodha ann mar fhoirm oifigiúil agus dhleathach de Clonea (logainm.ie #49362) le breis is daichead bliain anuas.

Ar ndóigh, mar chuid den taighde a rinne taighdeoirí an Bhrainse Logainmneacha bhí siad ar an eolas gur mhol an tAthair Pádraig de Paor Cluain Fhiaidh ‘Meadow of (the) Deer’ mar leagan Gaeilge den Clonea seo (logainm.ie #49362) cois cósta ina leabhar mórchlúiteach The Place-Names of the Decies (céad eagrán, 1909). Moladh an leagan céanna caighdeánaithe, Cluain Fhia, sa dara heagrán a d’fhoilsigh Ollscoil Chorcaí i 1952 (eag. Alfred O’Rahilly). Is dócha gur uaidh sin a tháinig an leagan Cluain Fhia a bhí le feiceáil ar sheanchomharthaí bóithre sa cheantar (mar a thuairiscítear).

Is léir ón bhfianaise don logainm seo, áfach, go bhfuil Cluain Fhia go hiomlán mícheart sa chás seo. Sa chéad dul síos níl an leagan áitiúil Gaeilge den ainm a bhailigh foireann an Bhrainse Logainmneacha sna 1960idí do Clonea/Cluain Aodha (logainm.ie #49362) .i. [kluəˈnˊeː] (fuaimniú atá cosúil le Cluain É), ag teacht go hiomlán le Cluain Fhia. Réitíonn an leagan áitiúil sin níos fearr le réamhtheachtaí mar Cluain Aodha. Mar sin is díol suntais é go bhfuil leagan amháin stairiúil an-luath ann i gcás Clonea/Cluain Aodha .i. Cluaneda (1210), atá go hiomlán ar aon ghuth le Cluain Aodha. Bhí an -dh- fós ina chonsan déadach ag an am agus is í sin an chúis go bhfuil an –eda dáshiollach i Cluaneda le díorthú ón leagan Meán-Ghaeilge Clúain Aeda. Dá mbeadh Cluain Fhia (< Meán-Ghaeilge Clúain Fíad) ann ní bheifí ag súil leis an –a deiridh sa leagan stairiúil sin Cluaneda.

Is a mhalairt atá fíor is gcás Clonea/Cluain Fhia (logainm.ie #49073) gar do Ráth Ó gCormaic .i. réitíonn an leagan áitiúil [kluːnˊˈiə] (arb ionann é agus Cluain Fhia ó thaobh fuaime de) a bailíodh in 1962 go hiomlán do Chluain Fhia ‘meadow, pasture of (the) deer’. Is díol suntais é mar sin go bhfuil difir idir na leaganacha áitiúla de Chluain Fhia (cluain fhiadh) agus de Chluain Aodha (cluain aogaidh, cluain aighidh, cluain eich) a bhailigh an tSuirbhéireacht Ordanáis in 1841 – ní de thaisme a tharla é sin i bhfianaise na fianaise eile atá ann. Is léir go raibh éiginnteacht éigin ag foireann Suirbhéireachta (a raibh Gaeilge ar a dtoil acu) maidir leis an dara heilimint i gCluain Aodha, ach is léir gur thuig siad nach fia a bhí ann. Os a choinne sin, i gcás Chluain Fhia gar do Ráth Ó gCormaic, ní raibh aon amhras orthu faoin dara heilimint amhail an lae inniu.

Mar sin, tugann an fhianaise ina hiomlán le tuiscint gurb é Cluain Aodha réamhtheachtaí Clonea mar atá suite cois cósta. Ar ndóigh is ábhar iontais é go bhfuil an fhianaise ón bhliain 1210, Cluaneda, go huile is go hiomlán ar aon chéim leis an fhianaise áitiúil ón bhliain 1962 nuair a bhí an Ghaeilge ar tí dul in éag sa cheantar seo .i. gurb é Cluain Aodha atá taobh thiar de Clonea sa chás seo.

(CÓC; JÓG), 31ú Deireadh Fómhair 2024.