the stone ring-fort
giorrúchán < Caiseal Garadh (?) “stone ring-fort of —?”

(Ní úsáidtear an t-alt san ainm oifigiúil de bharr gur logainm giorraithe atá anseo; cf. bf An Caiseal (#27781) i mBaile Átha an Róine.)

Dar leis an gCorragánach tagraíonn an chéad eilimint caiseal don imfhálú cloiche timpeall ar an teampall agus an reilig (cf. History and Antiquities of the Diocese of Ossory II 178–180) — ‘substantial drystone rectangular enclosure’ mar a thugann an Fardal Seandálaíochta air. Féach go raibh lios mór taobh theas den bhóthar tráth, darbh ainm ‘Fort of the Brake’ [brake .i. raithneach (gaolmhar le bracken)] (Ó Corragáin, loc. cit.) nó Brandybush Fort SO (cf. www.archaeology.ie).

Is é Ó Corragáin, leis, a chéadionannaigh an tseanláthair eaglasta seo leis an logainm stairiúil Díseart Garadh “the hermitage of Garadh(?)”, áit a luaigh na Féilirí le naomh darb ainm Lon Garadh: m.sh. 1170c ‘Longarad ... a tuaiscert Osraigi .i. i n-Uib Forcellain .i. a Muig Garad i nDisiurt Garad’. Áit eile a luaitear leis an naomh céanna is ea bf Cill Ghabhra (#28866) i Sliabh Mairge in oirdheisceart an chontae. Déanann Ó Corragáin talamh slán de gurbh ionann Lon Garadh agus Garadh/Mogharadh, éarlamh bf Cill Mogharaidh (CC 15, 20) (#26744) agus déanann tagairtí do ‘St. Garadh’ sa chur síos aige ar stair an logainm seo idir chamáin (loc. cit.).

Ach is fíorbheag is eol dúinn faoin naomh seo (cf. Ó Riain, Dictionary of Irish Saints s.n. Lon Garadh). Más é an focal céanna atá sa dara heilimint d’ainm an naoimh agus atá sa cháilitheoir in Maigh Garadh agus Díseart Garadh, ní féidir a chur as an áireamh go bhfuair Lon Garadh ainm ón dara heilimint sna logainmneacha seo seachas a mhalairt. Más fíor nach ainm pearsanta é *Garadh mar a thuairmigh an Corragánach, ba dhóigh le duine gur tuiseal ginideach d’fhocal d-ghas gan urrús atá againn anseo (cf., mar shampla, cara, gin. carad in www.dil.ie s.v. cora “stone fence; weir”).

Féach go léirítear Cave díreach lastuaidh den láthair eaglasta (SO 6ʺ, 25ʺ) nach gcuirtear síos air san Fhardal Seandálaíochta.

Mionainmneacha ar an léarscáil:
Tá Bealach Mor Moy Dala marcáilte sa bhaile fearainn seo ar léarscáil SO 25ʺ. Seo é Bealach Mór Maí Dála .i. Bealach Mór Osraí .i. Slí Dhála, ceann de phríomhshlite stairiúla na hÉireann, a rith ó Theamhair na Mí go dtí tuaisceart na Mumhan (cf. bf An Bealach Mór Íochtarach/Uachtarach (#28744); cf. History and Antiquities of the Diocese of Ossory II 180).