BRABHSÁIL
baile fearainn
Baile Mhic Cionaín Uachtarach
ginideach: Bhaile Mhic Cionaín Uachtarach
(Gaeilge)
Ballykenneen Upper
(Béarla)

Gluais

Béarla townland, town, homestead

Ordlathas

contae

barúntacht

paróiste dlí

Nóta mínithe

  • Gaeilge

    the town of the son of Cionaín?
    Cionaín — ainm pearsanta (< Cionaoidhin < Cionaodh?)

    Is dócha gurb ionann bf Ballykenneen agus 1595? ‘Baile mic CnaighinLS Uí Dhuinn 33. Is trí bhotún a cuireadh an alias isteach ina dhiaidh sin .i. ‘alias Garrdha Cnaighin’, de réir cosúlachta. Bhí dhá thagairt don ‘Garrdha Cnaighin’ sin cheana féin sa deontas céanna (féach gur scríobhaí gallda a thras-scríobh an deontas seo — féach ibid. nóta). Thagair an t-ainm úd do chuid de bf Míleac (#28550) i bparóiste Ros Fhionnghlaise agus tá go leor tagairtí dó sna foinsí stairiúla (féach faoi bf Derrykilleen (#1418598)); tabhair faoi deara nach dtugtar alias ar bith air in áit ar bith eile. Féach freisin gur dhá áit ar leith iad ‘Ballivickena’ agus ‘Garriknaighery’ i ndeontas 1593.

    Ach is cosúil ar na samplaí luatha béarlaithe go bhfuil an cáilitheoir céanna ag an dá logainm, mar a thugann na leaganacha Gaeilge sin le fios. Litriú foghrúil atá san eilimint dheiridh in ‘Baile mic Cnaighin’ agus ‘Garrdha Cnaighin’, ní foláir, ach tá sé ar aon fhocal leis na samplaí luatha béarlaithe ar nós 1582 ‘Balleknyne’, 1607 ‘Ballikeneinn’, 1607 ‘Ballikenein’, 1607 ‘Ballikeneine’, 1608/9 ‘Ballyknyen’ (cf. 1593 ‘Garriknaighery’ [leg. -knaighen], 1607/8 ‘Garri[.]nayne’). Ní bheifí ag súil leis an éagsúlacht litrithe seo dá mba é fuaimniú an lae inniu, Ballykenneen /kəˈniːn/ (m.sh. béarlú ar * Baile Mhic Coinín “the town of Mac Coinín”), a bhí ann an uair úd. I bhfianaise ‘Cnaighin’ is féidir na samplaí luatha a léamh mar réaduithe ar * /-kəˈnˠiːn′/ nó * /-kəˈnˠein′/ na Gaeilge. Agus d’fhéadfaimis na foirmeacha gan -n deiridh, m.sh. 1570 ‘Ballykeney’, 1593 ‘Balle vickena’, 1607 ‘Ballickiny’, 1643 ‘Balle Knee’, a léamh mar * /bal′ɪ(v′ɪ)kəˈnˠiː/ nó * /bal′ɪ(v′ɪ)kəˈnˠei/ (cf. 1593 ‘Garryknaighe[n]’, 1607/8 ‘Garri[k]nayne’ > 1607/8 ‘Gary Camagh’ [leg. Cannigh?], 1627 ‘Garrykeny’, le béim ar an siolla deiridh freisin is dócha).

    De ghnáth ba réasúnta a mheas gur tuaiplis litrithe nó drochscaoileadh noda ba chúis le -n a theacht is imeacht as an bhfianaise stairiúil, ach ba mhór an chomhtharlúint a leithéid sa dá logainm seo agus iad chomh cosúil le chéile. Agus díol mór suntais go bhfuil an malartú céanna le sonrú san fhianaise do logainm eile sa chontae atá cosúil leo seo .i. 1549 ‘Aghcrosny’, 1753 ‘Crosneen’, 1812 ‘Crosnee’ < bf Crois Naíon (#28852) i Sliabh Mairge. (Cf. freisin an litriú Gaeilge 1561 ‘cloiche naighe’ [gin.] < Cloch Naí i Loch Garman, pléite ag Ó Crualaoich, Logainmneacha na hÉireann IV (LG) s.n. Clonee Lower, Upper.)

    Má chuirimid i gcás go bhfuil an fhoirm Ghaeilge ‘Baile mic Cnaighin’ cruinn sa mhéid is go dtosnaíonn an eilimint dheiridh in c- /k/ seachas n- /n/, áfach, d’fhéadfaí an t-ainm pearsanta Cionaoth/Cionaodh, atá luaite i nginealaigh Uí Dhuinn, a mheas. Liostaíonn Ó Dubhagáin an sloinne Ó Cionaoith i measc ‘riogha Ó bhFailghe’, agus luann sé ‘Clann Chionaoith’ le hUí Fhailghe chomh maith sa dán féin (1450c). Más ea, d’fhéadfaí na foirmeacha in -n /n/ deiridh a mhíniú le foirm dhíspeagtha gan urrús ar nós ‘Cnaighin’ < * Cionaoidhín < Cionaodh.
    (Ní dócha gurb é an sloinne úd Mac Fhinín, a bhí ar theaghlach de chuid Mhic Giolla Phádraig in Osraí (m.sh. 1601 ‘Donogh McKenen’ F, 1602 ‘Deyrmot McLaghlin McKennyne’ F, 1602 ‘Shane McJeffrey McKenyn’ F), atá againn anseo.)

    Foranna stairiúla:
    Ní léir conas mar a réitíonn na foranna stairiúla Mór/Beag “big/small” agus Dáibhí (?) “of Dáibhí” leis an dá bhaile fearainn Upper/Lower sa lá atá inniu ann. Úsáidimid Uachtarach/Íochtarach dá bharr.

Lárphointe

53.148, -7.57787domhanleithead, domhanfhad
Eangach na hÉireann (le litir)
Á ríomh...
Eangach na hÉireann (gan litir)
Á ríomh...
Trasteilgean Mercator na hÉireann (ITM)
Á ríomh...

Tagairtí stairiúla

1607
Ballikeneine
O Doyne Ms. Leathanach: 3
1607
Ballickiny
O Doyne Ms. Imleabhar: 13
1607
Ballikenein
O Doyne Ms. Leathanach: 16
1607
Ballykenin
O Doyne Ms. Leathanach: 24
1607
Ballekenine
O Doyne Ms. Leathanach: 30
1607
Balykinine
O Doyne Ms. Leathanach: 31
1607–8
Ballikenine
O Doyne Ms. Leathanach: 41
1608–9
Ballyknien
O Doyne Ms. Leathanach: 81
1622
Ballykneein
O Doyne Ms. Leathanach: 110
1622
Ballykneene
O Doyne Ms. Leathanach: 111
1629
Ballykinin alias Ballykynynmore alias Ballykynyndavy
O Doyne Ms. Leathanach: 177
1639
Ballykeneenemore; Ballykeeneenebegge (sic) and Ballykeneenedavey
O Doyne Ms. Leathanach: 180
1639
Ballickveere (Recte Ballickneene)
O Doyne Ms. Leathanach: 181
1655
pt. of Upper Ballykeene, mount.
DS
1655
Upper Ballykeene
DS
1655
Upper Ballykeene
DS
1660c
Upper Ballikeene
BSD (La) Leathanach: 122
1668
Upper Ballykneene
ASE Leathanach: 170
1685
Balliskneen
Hib. Del.
1812
Ballykeneen
CGn. Leathanach: 648.327.464343
1819
Upper [Ballikineen]
"Upper Rabbit's town."
Par. Stat. Leathanach: 331
1838
…of Upper Ballikneene
DS:AL Leathanach: La036,51
1838
Upper Ballykeneen
BS:AL Leathanach: La036,51
1838
Ballykeeneene
CM:AL Leathanach: La036,51
1838
Upper Ballykeene
HCons PR:AL  Leathanach: La036,51
1838
Ballikenine
"See - division of landes and chiefries in suite betweene Tadie Doyne and Charles Doyne. 1st Part."
Division of Lands (O Doyne) Leathanach: La036,51
1838
Ballykeene
HCSV:AL Leathanach: La036,51
2005
baliˑkeˈniːn
Áit.

Aire: Cáipéisíocht áirithe chartlainne de chuid an Bhrainse Logainmneacha í seo. Léirítear anseo cuid de réimse thaighde an Bhrainse Logainmneacha ar an logainm seo thar na blianta. D'fhéadfadh sé nach taifead iomlán é agus nach bhfuil aon rangú in ord bailíochta déanta ar an bhfianaise atá ann. Is ar an tuiscint seo atá an t-ábhar seo á chur ar fáil don phobal.

Is féidir leas a bhaint as an ábhar cartlainne agus taighde atá curtha ar fáil ar an suíomh seo ach an fhoinse a admháil. Ní mór scríobh chuig logainm@dcu.ie chun cead athfhoilsithe nó saincheisteanna eile maidir le ceadanna nó cóipcheart a phlé.

Sonraí oscailte

Comhéadan feidhmchláir (API)

Ar fáil faoin gceadúnas Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)
Eochair API ag teastáil chun rochtain a fháil ar na sonraí
Breis eolais maidir le API Logainm

Linked Logainm

Formáidí: RDF | RDF N3 | RDF JSON | RDF XML

Á riar ag Taisclann Dhigiteach na hÉireann
Breis eolais maidir le Linked Logainm